Page 10 - Ponad słowami kl.1

Literatura dawna, ale współczesna

Jak to się dzieje, że utwory zmarłego przed wiekami poety, w dodatku napisane nieco archaicz-
nym językiem, nadal budzą nasz podziw, wprawiają w zadumę, wzruszają albo bawią celnością
dowcipu? W dzisiejszym szybko zmieniającym się świecie, zdominowanym przez różne tech-
niczne wynalazki i gadżety, określenie dawny coraz częściej oznacza przestarzały. Inaczej jest
w wypadku literatury i sztuki – dawność nie wyklucza tu aktualności. Dlatego mamy prawo
dawnego twórcę nazwać twórcą nam współczesnym, jeśli w jego dziełach odnajdujemy uniwer-
salne wartości, ponadczasowe pytania, wciąż nękające nas wątpliwości i rozterki.

Takim twórcą był z pewnością Jan Kochanowski, renesansowy humanista, a jednocześnie czło-
wiek nowoczesny, świadomy sprzeczności swej natury, odrzucający dogmaty, samodzielnie
i odważnie poszukujący prawdy, przekonany o niezbywalnej ludzkiej godności, której funda-
mentem jest wolność myśli. Słusznie mówimy, że jego twórczość wyniosła polską literaturę
na wyżyny kultury europejskiej. Zazwyczaj jako przykład przywołujemy Treny, ale przecież
także pieśni, fraszki i spolszczone przez Kochanowskiego psalmy stały się już na zawsze częścią
literackiego dorobku Europy. Prawie w tym samym czasie co dzieła Kochanowskiego powstały
sonety innego wybitnego poety, Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, które zapowiadały już kolejną
epokę w kulturze – barok. Doszły w nich do głosu egzystencjalny niepokój oraz poczucie tragi-
zmu jednostki toczącej duchową wojnę ze światem i z własną naturą, doświadczane przez ludzi
z różnych epok i kręgów kulturowych. Natomiast barokowe wyrafinowane koncepty, obec-
ne na przykład w wierszach Jana Andrzeja Morsztyna, przypominają poszukiwania formalne
współczesnych artystów, którzy chcą swoją sztuką zadziwić, a niekiedy nawet zaszokować od-
biorcę. Również poezja i proza epoki oświecenia, na czele z reprezentującą najwyższy europej-
ski poziom twórczością Ignacego Krasickiego, prezentują to, co bliskie nam wszystkim – chęć
naprawy społeczeństwa, krytykę tego, co złe i szkodliwe dla narodu, a także ukazują prawdę
o tym, co doprowadziło nas do klęski. Twórczość ta jest też wyrazem ciągle obecnego w nas
oświeceniowego optymizmu – że nasze życie społeczne należy wciąż doskonalić.

Czytajmy zatem dawnych pisarzy, pamiętając przy tym, że najwięksi z nich są nam współcześni,
ponieważ w ich dziełach możemy się przejrzeć jak w lustrze także i dziś.